Bezpośrednią przyczynę powstania zaburzenia nerwicowego trudno jest wskazać. W każdym przypadku etiologia choroby jest nieco inna. Głównie kładzie się nacisk na trzy obszary, których wzajemny wpływ ma doprowadzić do wykształcenia się zaburzenia i konkretnych objawów nerwicy:
Nerwica nie jest zaburzeniem organicznym, jednak niektóre cechy temperamentalne, stan układu nerwowego – jego wrażliwość i reaktywność, neurotransmitery i ich przewodnictwo – mogą być czynnikami, które sprawiają że wykształcenie się zachowań nerwicowych będzie bardziej prawdopodobne.
Relacje między jednostką a otoczeniem, konflikty związane z wymaganiami społecznymi a potrzebami jednostki, związki pomiędzy poszczególnymi osobami w rodzinie generacyjnej chorego, deficyty potrzeb – to wszystko wpływa na powstanie trudności i zaburzeń nerwicowych
W wyniku osobistego, trudnego doświadczenia, nagłej traumy może dojść do uwolnienia się objawów nerwicowych i nasilenia ukrytego potencjału zaburzenia. W wyniku przeżycia traumy dojść też może do zespołu stresu pourazowego PTSD będącego jedną z odmian zaburzenia nerwicowego.
Przy różnicowaniu nerwicy od innych zaburzeń psychicznych (np. psychoz) cechą charakterystyczną jest fakt uświadamiania sobie przez chorego nierealności swoich lęków i zachowania racjonalnego, trzeźwego oglądu sytuacji.